FS / Mehmet Feyzi Efendi

Mehmet Feyzî ŞALLIOĞLU (28 Mart 1912 - 4 Mart 1989)

TDV İslâm Ansiklopedisi, 38. cilt, s. 310, İstanbul 2010.

Madde Yazarı: BURHAN BALTACI

28 Mart 1912’de Kastamonu’nun Hepkebirler mahallesinde doğdu. Babası İzzet Efendi, annesi Hâfize Ayşe Hanım’dır. Mahalle mektebindeki tahsilinden sonra Hâfız Ömer Fâzıl’dan (Aköz) hıfzını tamamladı ve kıraat dersleri aldı. Ayrıca Hâfız Tevfik, Hâfız Abdurrahman ve Reîsülkurrâ Hoca Kâmil efendilerden temel İslâmî ilimlerle ilgili dersler okudu. Muvazzaf ve ihtiyat askerlik görevleri sebebiyle İstanbul’da bulunduğu 1935-1937 yılları arasında Nevşehirli Hacı Hayrullah Efendi, Hüsrev Hoca ve Abdülhakim Arvâsî gibi âlimlerin tefsir ve hadis derslerine katıldı. Askerliği süresince erata Kur’an öğretti, tâlim ve tecvid dersleri verdi. Annesinin vefatından sonra teyzesi tarafından evlât edinilen Mehmet Feyzi’nin Pamukçu olan soyadı Şallıoğlu şeklinde değişmiştir. Askerlik dönüşünde o yıllarda Kastamonu’da ikamet eden Said Nursi’den ders aldı, onun hizmetinde bulundu. Said Nursi ile olan yakınlığı sebebiyle açılan davalarda yargılandı. 1943’te Denizli Cezaevi’nde dokuz ay, 1948’de Afyon Cezaevi’nde on ay süreyle mahpus kaldı. Ancak her iki davadan temyiz yoluyla beraat etti. 1957’de Muallim İbrâhim Efendi’nin kızı Melek Hanım’la yaptığı evlilikten biri erkek olmak üzere beş çocuğu dünyaya geldi. Uzun yıllar yüksek tansiyondan mustarip olan Mehmet Feyzi Efendi 1975’te ciddi bir böbrek rahatsızlığı, 1983’te de kısmî felç geçirdi. Mi‘rac kandiline denk gelen 4 Mart 1989 tarihinde Kastamonu’da vefat etti ve Gümüşlüce Mezarlığı’ndaki aile kabristanına defnedildi. Ömrünü Kur’an öğretimiyle geçiren, çevresindekileri daima millî ve mânevî değerler etrafında birleştirmeye çalışan, kendisini ziyarete gelenleri, tavrı ve sohbetleriyle etkileyen Mehmet Feyzi Efendi gönüllü bir halk eğitimcisi ve yörenin bir kanaat önderi olarak tanınmıştır.

Her yıl mart ayının ilk haftasının sonunda Kastamonu’da çeşitli etkinliklerle anılan Mehmet Feyzi Efendi hakkında bazı araştırma ve yayınlar yapılmıştır. Musa Özdağ’ın Mehmed Feyzi Efendi’den Feyizler (I-VIII, İstanbul 1992-1995; Adapazarı 2002; Kastamonu 2007), Feyizler Sultanı Mehmed Feyzi Efendi (Kastamonu, ts.) ve Feyizlerden Damlalar (İstanbul 1996) adlı derlemeleriyle Şaban Kalaycı’nın Karanlıktan Aydınlığa (İstanbul 1996), Karanlıktan Nur’a (İstanbul, ts.) ve Rafet Küllüoğlu’nun Feyizli Sözler (İstanbul 1996) isimli çalışmaları bunlar arasında sayılabilir. Hakkında yapılan panel ve sempozyum şeklindeki etkinliklerden birinde sunulan bildiriler (8 Mart 1998, Kastamonu) Mehmed Feyzi Efendi’nin Feyiz Pınarı Sempozyumu adıyla yayımlanmıştır (İstanbul 1998). Yine onunla ilgili olarak Aysun Duysak tarafından bir lisans tezi hazırlanmıştır (1995, AÜ İlâhiyat Fakültesi).

MEHMET FEYZİ EFENDİ HAKKINDA NE DEDİLER?

Merhum Alparslan Türkeş

"Hoca Efendiyle Otuz Sene Kadar Önce Tanışmıştık"

"Kastamonu'ya yaptığım bir gezi sırasında bundan otuz yıl kadar önce kendilerini evlerinde bir akşam ziyaret ederek tanışmış, görüşmüş olduk. Merhum; çok imanlı, ermiş, büyük bir şahsiyetti. İslâmiyet hepimizin kabul edip iman ettiği gibi, Cenab-ı Hakk'ın insanlığı saadete, mutluluğa, hak yola sevk için lutfetmiş olduğu, hediye etmiş olduğu sönmez bir güneştir. Efendi Hazretleri, İslâmiyet'in bütün ulvi manasıyla ve esaslarıyla dersini veriyordu. Bu hususta çok iyi yetişmişti, çok bilgiliydi. Kendileriyle, gerek milletimizin kalkınması meselelerini ve gerekse devletimizin yaşatılması meselelerini birçok defalar görüştük. Daha doğrusu kendilerinin irşadını aldım. Bu münasebetle de kendileriyle çok yakın tanışır olduk. Bu vesileyle kendisinin ilim alanında da çok derin olduğunu gördüm. Kendi el yazısıyla, eski harflerle yazılmış yazılarını, defterlerini gördüm. Bildiğiniz gibi eski alfabemizin 6-7 tür yazı çeşidi vardır. Eski kitaplar, kitabeler de bunlarla yazılmıştır. Sülüs, ta'lik, tevki bunlardan bazılarıdır. Efendi Hazretleri'nin yazısı matbaada basılmış yazılardan daha güzel, daha temiz ve intizamlı idi. Herhalde o yazılar ve defterler şimdi evinde, oğlundadır. Bunları zaman zaman bana da gösterme lutfunda bulunmuşlar, yazmış oldukları bazı şeyleri birlikte okumuştuk. Eski yazıyı ben de çok iyi bilirim. Zaten kendileriyle mektuplaşmalarımızı eski yazıyla yapıyorduk. Ben kendilerine eski yazıyla yazıyordum. Böylece münasebetlerimiz sürüyordu..." Devamı

Prof. Dr. Mücteba Uğur (Ankara Üni. İlahiyat Fakültesi Emekli Hadis Öğr. Üyesi)

"Onun Ahlâkı Peygamber Ahlâkı İdi"

Merhum Feyzi Efendi, son derece mahviyet sahibi birisiydi. Bu ahlâkı, tıpkı hiçbir ücret beklemeden yaptığı bir nevi kamu hizmeti olan eğitim işinde olduğu gibi, Peygamberlere ait bir haslettir, özelliktir. Çünkü Kur'an-ı Kerim'de Cenâb-ı Hak Peygamberimize şöyle buyurmaktadır: "Fe-bimâ rahmetin mina'l-lâhi linte lehüm" "Sen Allah'tan bir rahmet sebebiyle onlara yumuşak davrandın." (Âl-i İmrân Sûresi, 159) İşte Rasulullah Efendimizin o ipek yaratılışı, ahlâkı, o güleç yüzü sırf Cenâb-ı Hakk'ın rahmeti sebebiyledir. Bu ise irşatta, eğitim ve öğretimde şart olan bir husustur. Nitekim bunun hikmeti, âyette şöyle açıklanır: "Velev künte fazzan ğalîza'l-kalbi le'n-faddû min havlik" "Eğer sen katı kalpli, sert huylu olsaydın etrafından dağılıp giderlerdi!" (Âl-i İmrân Sûresi, 159) Tebliğ ruha yapılır. Ruh ise huşunetten (sertlikten) hoşlanmaz. İşte risâletteki bu özellik, Mehmed Feyzi Efendi'de aynen tecelli etmişti. Zaten hiçbir karşılık beklemeden yaptığı kamu hizmeti de Peygamberlere has bir özelliktir. Bunu da Peygamber (a.s.)'ın nübüvvet nurundan devşirmiştir. Mesela Şuarâ suresinde beş tane Peygamberin ağzından ve değişik sûre ve âyetlerde de Peygamber (a.s.)'ın ağzından şöyle nakledilir: "Ben buna (tebliğime) karşı sizden bir ücret de istemiyorum. Benim mükâfatım ancak âlemlerin Rabbine aittir. (Şuarâ Sûresi, 127) Çünkü risâlet Allah'ın kullarına lutfettiği en yüksek mertebedir. Peygamberlerin vârisleri olan âlim ve ârifler de bu yüzden hasbîliği tercih ederek yüce mertebelere ulaşmışlardır..." Devamı

Namık Kemal Zeybek (TC. Kültür Eski Bakanı / Ahmet Yesevî Üniversitesi)

"Hayatımın En Huzurlu Gecesi"

1976 yılında Keles Kaymakamı idim. Ilgaz Kaymakamı iken adını çok duyduğum ama tanıma fırsatı bulamadığım Kastamonulu Mehmed Feyzi Efendi Hazretleri'yle görşmek istedim. Bu niyetle tek başıma Kastamonu'ya geldim. Oraya gece vardığım için otel aramaya başladım. Otellerin hiçbirinde yer yoktu. Bu yüzden Nasrullah Camii'nin şadırvanının başında sabahladım. Hayatımda o geceki gibi tatlı bir huzur duyduğumu hatırlamıyorum. Sabahleyin namazdan sonra cemaate sordum. Cemaatten birisi bana, Hoca Efendi'nin orada bir yakınının bulunduğunu, onun beni götürebileceğini söyledi. Meğer o zat Hoca Efendi'nin kayınbiraderi olan Camcı Hacı Enver Eroğlu imiş. Önce beni dükkanına götürdü. Dükkanını açtı ve bana orada kahvaltı yaptırdı. Sonra birlikte Hoca Efendi'nin evine gittik. Evde benim ilk dikkatimi çeken, adeta gözlerinden ışık çıkan bir insan oldu! Bende öyle bir etki uyandırdı. Sonra oturduk. Benim ona tasavvufla ilgili soracaklarım vardı, bir takım problemlerim vardı; onları sormak için gitmiştim. Ancak soruları sormama gerek kalmadan o soruların cevabını uzun uzun anlattı! (...)" Devamı

"İSLÂM GARİP BAŞLADI…” HADİSİNE ORİJİNAL BİR BAKIŞ AÇISI GETİREN MEHMET FEYZÎ EFENDİ’NİN PEYGAMBERLİK ve SÜNNET ANLAYIŞI"

“İslâm garip olarak başlamıştır, başladığı gibi tekrar garipliğe dönecektir; gariplere ne mutlu!” şeklinde nakledilen ve muteber hadis kaynaklarında oldukça yaygın olarak yer alan hadis, genellikle hep olumsuz bir algı bırakmış ve İslâm dininin gittikçe zayıflayıp, kıyamete yakın garip bir hale dönüşeceği, başladığı gibi zayıf bir halde sona ereceği şeklinde anlaşılmıştır. Ne var ki, hadis metninin sonunun “Gariplere ne mutlu!” şeklinde bitiyor olması, ortada üzülmeyi gerektirecek bir durum olmadığını ifade etmektedir. İşte Mehmet Feyzî Efendi de bu hadis hakkında oldukça olumlu bir bakış açısı geliştirmiş ve bundan müsbet bir anlam çıkarmıştır. Buna göre, hadis metninde yer alan “garip”; "benzerleri arasında eşsiz (adîmü’n-nazîr)" anlamına gelmektedir ve bu da İslâm’ın tıpkı başladığı gibi eşsiz ve benzersiz olarak sona ereceğini ifade etmektedir. Bu çalışmamız, “Kur’ân’ın, ehâdîs-i Nebeviyye’nin ve ulemânın irşâdından başka çâre yoktur.” diyen ve hayatı boyunca Kur’ân ve Sünnet’e bağlı bir hayat süren Mehmet Feyzî Efendi’nin Peygamber ve Sünnet anlayışını da ortaya koymak suretiyle onun bu konulardaki kendine has bakış açısını tespit etmeyi amaçlamaktadır. Yazının devamı

Mehmet Feyzi Efendi: “Her Arefe günü bu fakir, İslâmiyet lehinde bir fütûhât hissediyorum. Hiç olmazsa onların (kâfirlerin) bazı entrikaları akim (sonuçsuz) kalıyor. İnşallah bu defa da perişaniyetleri vardır. Zaten Allah Teâlâ buyurdu: “Bugün (kâfirler) sizin dininizden ümit kesmişlerdir. Artık onlardan korkmayın, benden korkun! Bugün size dininizi ikmal ettim, üzerinize nimetimi tamamladım ve sizin için din olarak İslâm’ı beğendim.” “…İslâm dinini bütün edyân içinde intihâb, ihtiyar ettim, buyurur. Eğer tabir câizse o gün bir kemâl günü, yevm-i kemâl, yevm-i tamam, yevm-i intihâbdır. O bir nokta, mesned oluyor. Şimdi oradan bir pergel çevirelim; şöyle sahâbe devri, tâbiîn devri… Artık Emevîlerin, Abbâsîlerin ve şanlı Türklerin devri... Gele gele şimdi şu güne kadar geldik. Fakat seyir “amûdî” (dikey) değil dairevî, kürevî. Henüz daire kapanmamıştır. "Ve lâkin rasûle'l-lâhi ve hâteme'n-nebiyyîn" sırrıyla bu daire madem kapanmamıştır, pergel ikmâl edecek. Daire, daire olacak. Mebde ile müntehâ ittisal ettiğinde, daire tamam olur ve illâ, eksik olur, daire noksan kalır. Öyle bir hal olacak ki, inşaallahu teâlâ, mebde ile müntehâ arasında bir mümâselet oluşturacak. Hem mebde, hem müntehâ birleşecek…” Yazının devamı

Talebesi Musa ÖZDAĞ'ın dilinden Mehmet Feyzi Efendi

"Çocukluğundan itibaren ilim aşkıyla yetişen ve bu aşk çerçevesi içerisinde din, vatan ve millet mefkûrelerini, kendileriyle görüşmeye gelen din kardeşlerine aktaran ve hayatını Rasûlullah Efendimizin sünnet-i seniyyelerine ittiba ederek devam ettiren âlim, fâzıl ve müttakî bir zât idi. Kastamonu'nun Şamlıoğlu çıkmazında bir Ramazan ayında dünyayı teşrif etmişlerdir. Babası İzzet Efendi, annesi Hâfıza Aişe Hanım'dır. İlk dersini mahalle mektebinde Çerkez Hoca Hanım'dan almıştır. Yaşıtları mahallede oyun oynarken, kendileri oyun oynama yerine okuma-yazma ile meşgul olurlar, hocalarını giyim-kuşamda taklit etmekten hoşlanırlar ve bu türlü meşgaleleri kendilerine bir oyun addederlerdi. Hatta çocukluğundaki bu olgun davranışlarını ve ilim meclislerine devamını gören dönemin ulemâsı, birbirine onu işaret ederek: "Bu çocuk, muhibb-i ulemâdır" (Âlimleri seven birisidir) derlerdi. O zamanın Bayraklı Medresesi müderrislerinden Hâfız Osman Efendi, onun velî olduğunu söylerdi.

Yedi yaşında başladığı Yârabcı adındaki mektepte altı sene okuyarak ilk tahsilini tamamlamıştır. Altı yaşından itibaren Sinan Bey Câmii imamı ve Nasrullah Câmiî hatîbi Kurrâ Hâfız Ömer Aköz Efendi ile tanışmış ve kendisinden Kur'ân-ı Kerîm hıfzını ve tâlimini ikmâl etmiştir. Hâfız Ömer Efendi, Kastamonulu olup zâhirî ve bâtınî ilimlerde üstâz-ı küll idi. Ayrıca Hâfız Ömer Efendi'den ilm-i irtifâ öğrenmiş, Mukaddeme-i Cezeriyye ve Tecvîd-i Edâiyye'yi okumuştur.

Yine Kastamonu hocalarından, tâ'lîm-i Kur'ân'da ders arkadaşı olan Mercanzâde lakâbıyla bilinen Hâfız Tevfik Efendi'den askerlik öncesinde ve sonrasında Kıraat-ı Seb'a'yı; Hâfız Abdurrahman Efendi'den sarf-nahiv ve fıkıhtan Halebî'yi; Hoca Kâmil Efendi'den Mültekâ'yı, âdaptan Şir'atu'l-İslâm'ı ve akâidden el-Fıkhu'l-ekber'i okumuşlardır.

Askerliğini 1935-1937 seneleri arasında İstanbul'da muvazzaf olarak yapmış, daha sonra da yine İstanbul'da yedi ay ihtiyat askerliğinde bulunmuştur. İlme olan aşkı ve şevki askerliğinde de devam etmiş, buna bağlı olarak askerlik süresinde de Cumartesi-Pazar evci çıktıklarında ilim ve tedrisat meclislerine devam etmiılerdir. Şöyle ki; Cumartesi günleri evci çıkar ve Fatih dersiamlarından ve aynı zamanda akrabası olan Hoca Ahmed Efendi'nin evinde misafir olurdu.

Pazar günleri öğleden evvel Sultan Ahmed Câmii'nde Ayasofya hocalarından Nevşehirli Hacı Hayrullah Efendi'den Tafsîr-i Alûsî okurlardı. Öğle namazından sonra Fatih'te Hüsrev Hoca Efendi'den Buhârî-i Şerîf tedris ederler; ikindiden sonra da Beyazıt Câmi-i şerifinde Seyyid Abdulhakim Arvâsî hazretlerinin Fahruddin Râzî'nin Tefsîr-iKebîr'inden verdiği dersi dinlemeye giderlerdi.

Askerliği süresince İstanbul'un bu seçkin ulemâsının derslerine devam etmekle beraber kışlada ilmî sohbetlerde bulunur; bu sohbetlere erat ve subaylar katılır ve sorulan ilmî sorulara etraflıca cevaplar verirlerdi. Hatta erat içerisinde, namaz sûreleri tâlim ettiklerinden bazılarının, daha sonra sivil hayatlarında imamlık görevi aldıkları vârittir.

Askerlik dönüşünde, daha önce Kastamonu'ya gelmiş olan Bedîuzzaman Saîd Nursî hazretleri ile tanışmışlar ve onun husûsî hizmetinde bulunmuşlardır. Bu sırada kendilerinden Kelâm, İslâm Felsefesi ve Mantık'a dair dersler almışlardır. Bedîuzzaman ve Risâle-i Nûr'la ilgili suçlamalardan dolayı 1943'te dokuz ay Denizli hapishanesinde; 1948'de on ay Afyon hapishanesinde kalmışlar ve her ikisinden de beraat etmişlerdir.

Müteâkıben husûsî ilmî çalışmalarını âsûde bir şekilde yürütmek, isteyenlere ders vermek ve aynı zamanda bu çalışmaların ve tedrisatın semeresi olan sohbetleriyle, görüşmeye gelenleri Rasûlullah'ın akvâl ve ahvâline cezbetmek gibi hizmetlere matuf olarak evlerinin bir odasını dershane edinmişlerdir.

15.6.1957 tarihinde, 45 yaşlarındayken evlendiler. Bu mubârek izdivaçtan dört kızı, bir oğlu olmuştur.

Sarf-Nahiv, Fıkh-ı Semerkandî'yi; İhyâu Ulûmiddîn'den akâid ve hac bahsini, Aliyyu'l-Kârî'nin Şemâil-i Şerîf Şerhi'ni, Birgivî ve Akkirmânî'nin yazmış oldukları Hadîs-i Erbaîn Şerhi'ni, Şerkâvî'nin Hulâsatu'l-Buhârî'sini (Tecrîd-i Sarîh Şerhi'ni), Sâduddin Taftâzânî'nin Akâid-i Nesefî Şerhi'ni okutmuşlardır. Ayrıca isteyen talebelere, tâlim-i Kur'ân ettirmişlerdir.

1966, 1970 ve 1976 senelerinde olmak üzere üç defa haccetmişlerdir. 1975 senesinde böbrek taşı rahatsızlığı geçirmişlerdir. Şubat 1983 senesinde de sağ tarafında kısmî bir felç rahatsızlığı geçirmişler ve gerekli tıbbî tedâvîlere başvurmakla beraber, kesin tedavinin Peygamberimizin şefaatiyle gerçekleştiğini ifade etmişlerdir. Böbrek ve yüksek tansiyonla ilgili rahatsızlıkları son zamanlarına kadar devam etmiştir. Son zamanlarında mubârek gecelere husûsî bir önem vererek, ilâhî vuslatın habercisini beklemeye koyulmuşlardı. Nihayet ilâhî müjde, 4 Mart 1989 günü, mubârek Mi'râc gecesine açılan kapılarla beraber gerçekleşmiş oldu. İlim, feyiz ve bereket yüklü temiz ruhunu ikindi vaktinde sahibine teslim eylediler. Yüceler Yücesi Rabbimizin rahmetleri ve bereketleri daima üzerine olsun; bizi de şefaat ve himmetlerinden ayırmasın, âmin…

Hayatı boyunca yapmış oldukları tavsiyelerden ve veciz sözlerinden bazı örnekleri aşağıya alıyoruz:

Daima müsbet düşünmeyi, müsbet konuşmayı, müsbet hareket etmeyi; etrafta fitne uyandıracak fikir ve davranışlardan şiddetle kaçınmayı tavsiye buyururlardı. Din ve dünya işlerinde daima vasat ve kolay olan yolu tavsiye ederlerdi. Hatta çoğu zaman: "Ben ebû'l-yüsrüm, ebû'l-usr değilim"; "Rızk-ı sûrîde kanaat iyidir; fakat rızk-ı mânevîde kanaat güzel değildir"buyururlardı.

Mefâhir-i milliyye, mefâhir-i dîniyye ve sadâkat-i vataniyye mefkûresi imtizaç ettiği zaman onulmayacak hiçbir yaranın kalmayacağını ifade ederlerdi. "Bu zaman, Ehl-i sünnet itikâdına, Hanefî mezhebine ve Türk milliyetçiliğine nusret etme zamanıdır" derlerdi.

Cemaatler içerisinde bir takım ihtilafların zuhuru üzerine, bu gruplardan kendisini ziyarete gelenlere: "Ben kuyu dibindeyim; minare şerefesinde olan efendilerin işlerine müdahale edemem" diye sık sık ifade ederlerdi. Tevâzûlarından, meslek ve meşreblerini şu şekilde hulâsa ederlerdi: "Askerlikte neferlik, sivil hayatta hiçlik, mesleğimiz gariplik!"

Hayatın gayesini de şu veciz ifadeleriyle belirtirlerdi: "Başta mârifetullah kesbi, kemâlât-ı îmâniyye iktisâbı, ihlâsla âmâl-i sâlihaya muvaffakiyet, ahlâk-ı hamîde ile ittisaf edip, hüsn-i hâtime ile âhirete geçmeyi, Cenâb-ı Hak cümlemize nasip eylesin, âmin…"

"Farzdan evvel farz, ilim; farz içinde farz, ihlâstır" buyurarak, ilme ve ihlâs kesbetmeye teşvik ederlerdi.

Hayat safhalarını özet olarak şöyle beyan ederlerdi: "Bu fakir, bir zamanlar hubbî idi; sonra cubbî oldu; şimdi ise sukûtî…İlerde de turâbî olacağız."

"Benim ziyaret olunmaya hiçbir liyâkatım yok; ama siz kemâl-i tevâzuunuzdan buraya kadar zahmet edip geliyorsunuz" derler ve onları şu şekilde taltif buyururlardı: "Siz, hüsn-i zan göstermenizden, tevâzuunuzdan ve hasta kardeşinizi ziyaret etmenizden dolayı sevâba nâil olursunuz; ama benim işim zor! Ben kendime hüsn-i zan edemem!"

Allah sevgisini, Rasûlullah sevgisini gönlümüze dolduralım; gönlümüzde sahte sevgilere yer kalmasın" ifadeleriyle de hakiki sevginin istikâmetini gösterirlerdi.

Burada kısaca birkaç örnekle özetlediğimiz güzel fikir ve vecîzelerini ve bunların izahlarıyla kendilerinin ahvâl ve ahlâkına dair hususları açıklayan çeşitli yazılar, makâleler ve eserler inşallah neşredilmeye devam edecektir."

Musa ÖZDAĞ